Η Πρώτη Περίοδος Ζωής Στην Ηλιούπολη

To συγκεκριμένο κείμενο, αποτελεί αναδημοσίευση από το βιβλίο «Εδώ Κάποτε – Συμβολή στην Ιστορία της Ηλιούπολης» του ερευνητή τοπικής ιστορίας Πάνου Τότσικα (Εκδόσεις ΚΨΜ, 2005). Στο πλαίσιο του εορτασμού των 100 χρόνων από την ίδρυση του 1ου συνοικισμού Ηλιουπόλεως το 1925, ο κ. Τότσικας προχώρησε σε μια ευγενική κίνηση, επιτρέποντας την ψηφιακή δημοσίευση αποσπασμάτων του βιβλίου του στο ilioupxedt01.bmwp.dev.

Από το 1924 έως το 1930 η Εταιρεία «Δρανδάκης – Πάγκαλος» αγοράζει τμηματικά εκτάσεις γης από τον Α. Νάστο, τις οικοπεδοποιεί και τις μεταπουλά. Αρχικά οι αγοραπωλησίες περιορίζονται στους Α, Β και Γ τομείς, από τους 5 τομείς που είχε χωριστεί η Ηλιούπολη.

Οι πρώτοι αγοραστές της Ηλιούπολης, έχουν ν’ αντιμετωπίσουν, όπως είναι φυσικό, πάμπολλα προβλήματα.

• Δεν υπήρχε δίκτυο ύδρευσης. Αρχικά έπιναν νερό από πηγάδια. Στη συνέχεια εμφανίζονται διάφοροι «νερουλάδες», που διέθεταν βυτία και εμπορεύονταν το νερό (Παραθύρας και άλλοι). Το 1934 εμφανίζεται η ΟΥΛΕΝ, όμως θα χρειαστεί να περάσουν άλλα 30 χρόνια για να ολοκληρωθεί το δίκτυο ύδρευσης.

• Δεν υπήρχε ηλεκτρικό ρεύμα. Στην αρχή χρησιμοποιούσαν λυχνάρια και λάμπες. Το 1926 δημιουργείται μια τοπική εταιρεία, η οποία από το 1932 ενισχύεται και από την ΠΑΟΥΕΡ. Ενάντια στη μονοπωλιακή εκμετάλλευση του ηλεκτρικού ρεύματος από την τοπική εταιρεία, έγιναν μεταπολεμικά σημαντικοί αγώνες.

• Δεν υπήρχαν δρόμοι, πέρα από ελάχιστους κεντρικούς (Αλ. Νάστου, σημερινή Μαρίνου Αντύπα, μέχρι τα Κανάρια).

• Η συγκοινωνία, η οποία αρχικά τερμάτιζε στον Αγ. Κωνσταντίνο, επεκτάθηκε μέχρι το σημερινό 1ο Δημοτικό Σχολείο, μετά το 1926, όταν φτιάχτηκαν τα πρώτα γεφύρια στα Κανάρια και στο Νησάκι. Μέχρι το 1936 που δημιουργήθηκαν τα ΚΤΕΛ, η συγκοινωνία γινόταν κατά τρόπο ανταγωνιστικό μεταξύ των οδηγών.

Είναι χαρακτηριστικό ότι τόσο το 1ο Δημοτικό Σχολείο, όσο και τα γραφεία της Κοινότητας, στεγάστηκαν αρχικά στο παλιό εκκλησάκι του Αγίου Γεωργίου.

Επισημαίνουμε ότι στην περίπτωση της Ηλιούπολης, οι πρώτοι οικιστές είχαν την υποχρέωση να καταβάλλουν στην Εταιρεία όχι μόνον ένα ποσό για το οικόπεδο που αγόραζαν, αλλά και κάποιο επιπλέον ποσόν κάθε μήνα, το οποίο η Εταιρεία θα διέθετε για την εκτέλεση των κοινωφελών έργων του συνοικισμού (ύδρευση, οδοποιία, φωτισμός, δενδροφύτευση, κλπ).

Επειδή όμως τα έργα δεν γίνονταν, οι οικιστές σταμάτησαν να πληρώνουν το ποσό αυτό, άρχισαν τις διαμαρτυρίες και προχώρησαν στη δημιουργία του «Συνδέσμου Οικιστών Ηλιουπόλεως», ο οποίος ανάμεσα στα άλλα ζητούσε να κάνει η Εταιρεία συμβόλαια με τους οικιστές (γιατί μέχρι τότε δεν υπήρχαν παρά μόνο προσύμφωνα).

Τελικά, κάτω από την πίεση του «Συνδέσμου Οικιστών», η Εταιρεία αναγκάστηκε να κάνει αρκετές παραχωρήσεις. Δημιουργήθηκε «Επιτροπή Ελέγχου», η οποία πρότεινε να συσταθεί «Ειδικό Ταμείο Έργων», στο οποίο να περιέλθουν οι εισπράξεις από τις μηνιαίες δόσεις των οικιστών.

Το Ταμείο αυτό θα αναλάμβανε την οδοποιία και τη δενδροφύτευση των 3 πρώτων τομέων και η Εταιρεία προνομιακώς τον ηλεκτρισμό και την ύδρευση. Στη συνέχεια όμως προέκυψαν διαφωνίες, οι οικιστές διασπάστηκαν και δημιουργήθηκε νέο σωματείο με την ονομασία Ένωσης Οικιστών Ηλιουπόλεως – Έργα”.

Τελικά, το 1929 συστήνεται το «Ειδικό Ταμείο Εφαρμογής Σχεδίου Συνοικισμού Ηλιουπόλεως» (ΦΕΚ 134 – 3/4/29), το οποίο όμως καταργείται το 1930 (ΦΕΚ 325 – 24/9/30).

Η επίσημη δημιουργία της Ηλιούπολης

Το 1925 εφαρμόζεται για πρώτη φορά στην Αθήνα σύστημα διοικητικής αποκέντρωσης. Αρχικά αποσπάστηκαν από το Δήμο της Αθήνας επτά οικισμοί και αποτέλεσαν ανεξάρτητες «Κοινότητες»: Κηφισιά, Μαρούσι, Νέο Ηράκλειο, Χαλάνδρι, Νέα Λιόσια, Καλλιθέα και  Μπραχάμι στο οποίο υπάγεται και η Ηλιούπολη.

Το 1928 ανακηρύσσεται σαν Κοινότητα η Ηλιούπολη και αποσπάται από το Μπραχάμι (Διάταγμα 16/10/28). Τη χρονιά αυτή, η Ηλιούπολη εμφανίζεται σύμφωνα με την απογραφή να έχει 569 κατοίκους.

Την ίδια χρονιά ανακαλείται το «Διάταγμα Ρυμοτομίας Ηλιουπόλεως» του 1925, με βάση το οποίο η Εταιρεία Δρανδάκης – Πάγκαλος πουλούσε οικόπεδα. Όπως αναφερόταν επίσημα «η ανάκληση του αρχικού διατάγματος έγινε για να αναθεωρηθεί το σχέδιο του συνοικισμού». Επίσης αναφερόταν ότι «η ανάκληση γίνεται γιατί η Εταιρεία δεν ανέλαβε τις υποχρεώσεις της και συνεπώς επιβάλλεται η λήψη προστατευτικών μέτρων για την εξασφάλιση των συμφερόντων του κοινού» (ΦΕΚ Νο 6-21/1/1928).

Το 1928, τέλος, εγκρίνεται το νέο Ρυμοτομικό σχέδιο Ηλιουπόλεως, το οποίο μπορούμε πλέον να θεωρήσουμε σαν το εγκεκριμένο σχέδιο της Ηλιούπολης (ΦΕΚ 227-1/11/1928). Το σχέδιο αυτό αποτελεί ουσιαστικά μια πιο επεξεργασμένη εκδοχή του σχεδίου του 1925. Εδώ τα οικοδομικά τετράγωνα είναι αρκετά πιο σαφή, ενώ η μικρότερη κλίμακα (1 : 5.000) επιτρέπει μια καλύτερη προσέγγιση στα όρια των δρόμων και των κοινόχρηστων χώρων.

Αντίθετα με το σχέδιο του 1925, το σχέδιο του 1928 δεν προσδιορίζει τους χώρους των απαιτούμενων εγκαταστάσεων κοινωνικού εξοπλισμού, εκτός από ένα χώρο σχολείου, στο σημείο που βρίσκεται σήμερα το 1ο Δημοτικό Σχολείο και ενός χώρου για εκκλησία (στον οποίο τελικά σήμερα είναι χτισμένο το συγκρότημα των σχολείων της Άνω Ηλιούπολης, επί των οδών Κίμωνος και Γρηγ. Αυξεντίου).